Năng lực hợp tác được xem là một trong những năng lực quan trọng của con người trong xã hội hiện nay, chính vì vậy, phát triển năng lực hợp tác từ trong trường học đã trở thành một xu thế giáo dục trên thế giới. Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ chính là sự phản ánh thực tiễn của xu thế đó.
Dạy học nhóm còn được gọi bằng những tên khác nhau như: Dạy học hợp tác, Dạy học theo nhóm nhỏ, trong đó HS của một lớp học được chia thành các nhóm nhỏ, trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp.
Dạy học nhóm nếu được tổ chức tốt sẽ phát huy được tính tích cực, tính trách nhiệm; phát triển năng lực cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của HS.
Đây là một PPDH mà “Hs được phân chia thành từng nhóm nhỏ riêng biệt, chịu trách nghiệm về một mục tiêu duy nhất, được thực hiện thông qua nhiệm vụ riêng biệt của từng người. Các hoạt động cá nhân riêng biệt được tổ chức lại, liên kết hữu cơ với nhau nhằm thực hiện một mục tiêu chung”.
Cấu tạo của một hoạt động theo nhóm (trong một phần của tiết học, hoặc một tiết, một buổi) có thể là như sau:
Tổ chức các nhóm, giao nhiệm vụ cho các nhóm, quy định thời gian và phân công vị trí làm việc cho các nhóm.
Hướng dẫn cách làm việc theo nhóm (nếu cần).
Lập kế hoạch làm việc
Thỏa thuận quy tắc làm việc
Phân công trong nhóm, từng cá nhân làm việc độc lập.
Cử đại diện trình bày kết quả làm việc của nhóm.
GV tổng kết và nhận xét, đặt vấn đề cho bài tiếp theo hoặc vấn đề tiếp theo.
Hs được học cách cộng thác trên nhiều phương diện
Hs được nêu quan điểm của mình, được nghe quan điểm của bạn khác trong nhóm, trong lớp; được trao đổi, bàn luận về các ý kiến khác nhau và đưa ra lời giải tối ưu cho nhiệm vụ được giao cho nhóm. Qua cách học đó, kiến thức của hs sẽ bớt phần chủ quan, phiến diện, làm tăng tính khách quan khoa học, tư duy phê phán của hs được rèn luyện và phát triển.
Các thành viên trong nhóm chia sẻ các suy nghĩ, băn khoăn, kinh nghiệm, hiểu biết của bản thân, cùng nhau xây dựng nhận thức, thái độ mới và học hỏi lẫn nhau. Kiến thức trở nên sâu sắc, bền vững, dễ nhớ và nhớ nhanh hơn do được giao lưu, học hỏi giữa các thành viên trong nhóm, được tham gia trao đổi, trình bày vấn đề nêu ra. Hs hào hứng khi có sự đóng góp của mình vào thành công chung của cả lớp.
Vốn hiểu biết và kinh nghiệm xã hội của hs thêm phong phú; kĩ năng giao tiếp, kĩ năng hợp tác của hs được phát triển.
Một số hs do nhút nhát hoặc vì một lí do nào đó không tham gia vào hoạt động chung cuả nhóm, nên nếu GV không phân công hợp lí có thể dẫn đến tình trạng chỉ có một vài hs khá tham gia còn đa số hs khác không hoạt động.
ý kiến các nhóm có thể quá phân tán hoặc mâu thuẫn gay gắt với nhau (nhất là đối với các môn Khoa học xã hội).
Thời gian có thể bị kéo dài
Với những lớp có sĩ số đông hoặc lớp học chật hẹp, bàn ghế khó di chuyển thì khó tổ chức hoạt động nhóm. Khi tranh luận, dễ dẫn tới lớp ồn ào, ảnh hưởng đến các lớp khác.
Chỉ những hoạt động đòi hỏi sự phối hợp của các cá nhân để hoàn thành nhiệm vụ nhanh chóng hơn, hiệu quả hơn hoạt động động cá nhân thì mới nên sử dụng phương pháp này.
Các câu hỏi kiểm tra dùng cho việc chuẩn bị dạy học nhóm:
Chủ đề có hợp với dạy học nhóm không?
Các nhóm làm việc với nhiệm vụ giống hay khác nhau?
HS đã có đủ kiến thức điều kiện cho công việc nhóm chưa?
Cần trình bày nhiệm vụ làm việc nhóm như thế nào?
Cần chia nhóm theo tiêu chí nào?
Cần tổ chức phòng làm việc, kê bàn ghế như thế nào?
Có nhiều cách để thành lập nhóm theo các tiêu chí khác nhau, không nên áp dụng một tiêu chí duy nhất trong cả năm học. Có thể theo sổ điểm danh, theo màu sắc, theo biểu tượng, theo giới tính, theo vị trí ngồi, hoặc có cùng sự lựa chọn,… Bảng sau đây trình bày 10 cách theo các tiêu chí khác nhau.
Quy mô nhóm có thể lớn hoặc nhỏ, tùy theo nhiệm vụ. Tuy nhiên, nhóm thường từ 3-5 hs là phù hợp.
Tiêu chí Cách thực hiện. Ưu, nhược điểm
1. Các nhóm gồm những người tự nguyện, chung mối quan tâm
Ưu điểm: Đối với Hs thì đây là cách dễ chịu nhất để thành lập nhóm, đảm bảo công việc thành công nhanh nhất.
10. Phân chia hs nam và nữ
Khi làm việc theo nhóm, các nhóm có thể tự bầu ra nhóm trưởng nếu cần. Các thành viên trong nhóm có thể luân phiên nhau làm nhóm trưởng. Nhóm trưởng phân công cho mỗi thành viên thực hiện một phần công việc.
Kết quả làm việc của mỗi nhóm sẽ đóng góp vào kết quả chung của cả lớp. Để trình bày kết quả làm việc của nhóm trước toàn lớp, nhóm có thể cử ra một đại diện hoặc có thể phân công mỗi nhóm viên trình bày một phần nếu nhiệm vụ được giao là khá phức tạp.
Tạo điều kiện để các nhóm tự đánh giá lẫn nhau hoặc cả lớp cùng đánh giá.
Tùy theo nhiệm vụ học tập, Hs có thể sử dụng hình thức làm việc cá nhân hoặc hoạt động nhóm cho phù hợp, không nên thực hiện PPDH này một cách hình thức. Không nên làm dụng hoạt động nhóm và cần đề phòng xu hướng hình thức (tránh lối suy nghĩ: đổi mới PPDH là phải sử dụng hoạt động nhóm).
Khi học bài “Bất phương trình và hệ bất phương trình bậc nhất một ẩn (Đại số 10)”, để củng cố bài có thể cho hs hoạt động theo nhóm để giải các bài tập trong phiếu học tập sau:
Phiếu học tập số 1:
Khi giải bất phương trình (1), bạn Hòa đã giải như sauu:
(2)
Vậy tập nghiệm của bất phương trình đã cho là .
Xét xem lời giải trên đã đúng chưa? Nếu chưa đúng, hãy sửa lại.
Phiếu học tập số 2:
Khi giải hệ bất phương trình (1), bạn Bình đã giải như sau:
Ta có: (2)
Vậy tập nghiệm của hệ bất phương trình đã cho là
Xét xem lời giải trên đã đúng chưa? Nếu chưa đúng, hãy sửa lại.
Chia hs thành các nhóm, mỗi nhóm từ 4-5 hs. Phân công nhiệm vụ (một nửa số nhóm làm phiếu số 1, một nửa số nhóm còn lại làm phiếu số 2). Các nhóm làm bài (thời gian: 3 phút), sau đó đại diện các nhóm trình bày kết quả làm việc của nhóm mình, hs cả lớp cùng nhận xét, bổ sung và hoàn chỉnh.
Khi dạy bài Đường parabol (Hình học 10 nâng cao), gv có thể tổ chức cho hs hoạt động theo nhóm trong một số tình huống học tập, chẳng hạn:
1) Sau khi đưa ra định nghĩa parabol, để củng cố khái niệm này gv có thể phân lớp thành các nhóm để giải các bài tập sau:
Bài tập nhóm: 1 – 4 – 7
Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình parabol có tiêu điểm F(0;1) có đường chuẩn
Bài tập nhóm: 2 – 5 – 8
Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình parabol có tiêu điểm F(1;-2) có đường chuẩn
Bài tập nhóm: 3 – 6 – 9
Dùng định nghĩa, hãy lập phương trình Parabol có tiêu điểm F(1;0) có đường chuẩn
Sau khi các nhóm cử đại diện trình bày bài tập nhóm mình, gv yêu cầu nhóm khác nhận xét. gv đánh giá kết quả hoạt động của hs.
2) Sau khi học phương trình chính tắc của parabol, để củng cố việc viết phương trình chính tắc có thể tổ chức cho hs làm việc theo nhóm giải các bài tập sau:
Bài tập nhóm: 1 – 2 – 3
Viết phương trình chính tắc của parabol biết tiêu điểm F(3;0)
Bài tập nhóm: 4 – 5 – 6
Viết phương trình chính tắc của parabol biết parabol đi qua điểm M(1;-1).
Bài tập nhóm: 7 – 8 – 9
Xác định tiêu điểm và phương trình đường chuẩn của parabol
Qua phần trình bày của các đại diện nhóm, hs biết được cách làm cho các dạng bài tập khác nhau về phương trình chính tắc của parabol. Điều này khó hoàn thành được khi hs làm việc cá nhân trong một khoảng thời gian ngắn.
Phân tích ảnh hưởng của điều kiện tự nhiên tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải.
Phân tích ảnh hưởng của nhân tốt kinh tế với sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải
Phân tích ảnh hưởng của yếu tố dân cư tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải
Sau khi đại diện các nhóm trình bày, gv chốt lại ảnh hưởng của các yếu tố tới sự phát triển và phân bố của giao thông vận tải.
Modul số 18: Phương pháp dạy học tích cực; Tài liệu bồi dưỡng thường xuyên cho GV khối THPT; Vụ Giáo dục Trung học; 2013